Αγκαλιάζοντας τη σκιά: Ο δρόμος προς την ολότητα

Μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει ένα κομμάτι που δεν θέλει να δει. Το φοβάται, το απορρίπτει, το κρύβει κάτω από στρώματα ενοχών και κοινωνικών προσδοκιών. Ο Carl Jung το ονόμασε σκιά – και δεν είναι τίποτα άλλο από το σύνολο όλων όσων θεωρούμε “απαράδεκτα” για την εικόνα του εαυτού μας.

Περιλαμβάνει συναισθήματα όπως θυμό, φθόνο, επιθετικότητα, εγωισμό, αλαζονεία – αλλά και επιθυμίες, ένστικτα ή ακόμα και δυνάμεις που σε κάποια φάση της ζωής μας, μας είπαν ότι “δεν πρέπει” να έχουμε.

Αντίθετα από την περσόνα, δηλαδή το προσωπείο που προβάλλουμε προς τα έξω, η σκιά ζει στο ασυνείδητο. Δεν τη γνωρίζουμε – και όμως μας επηρεάζει καθημερινά. Όσο την αρνούμαστε, τόσο αυτή μας κυβερνά από το σκοτάδι.

• Όταν εξοργίζεσαι με κάποιον που θεωρείς υπερβολικά φιλόδοξο, ίσως να πολεμάς μέσα σου τη δική σου καταπιεσμένη φιλοδοξία.

• Όταν σε ενοχλεί κάποιος που “ζητά προσοχή”, μπορεί να έχεις εκπαιδευτεί να πιστεύεις πως εσύ δεν έχεις το δικαίωμα να την ζητήσεις.

• Όταν απορρίπτεις κάποιον επειδή είναι “συναισθηματικός” ή “αδύναμος”, ίσως απορρίπτεις και τις δικές σου στιγμές ευαλωτότητας.

Η προβολή – αυτός ο μηχανισμός άμυνας που περιέγραψε ο Freud – είναι το βασικό εργαλείο με το οποίο αποφεύγουμε να δούμε τη σκιά μας. Την ρίχνουμε πάνω στους άλλους. Και έτσι, χάνουμε την ευκαιρία να την κατανοήσουμε, να την ακούσουμε.

Πολλές φορές μεγαλώνουμε με την πεποίθηση ότι για να μας αγαπούν, πρέπει να είμαστε “καλοί”, “ήσυχοι”, “ευγενικοί”, “καθαροί”. Μαζί με τις πλευρές μας που κρίθηκαν ακατάλληλες, πετάξαμε στο σκοτάδι και πολύτιμα κομμάτια της ψυχής μας. Πολλές φορές αυτό που μας είπαν ότι “δεν είναι καλό”, ήταν ακριβώς αυτό που μας έκανε ξεχωριστούς. Συχνά μέσα στη σκιά χάνεται και κάτι βαθύτερο: τα ταλέντα, οι δυνατότητες και η δύναμη που κάποτε φοβηθήκαμε να εκφράσουμε. Όλα αυτά ζητούν προσοχή, όχι καταδίκη. Και όσο αυτά τα στοιχεία μένουν ασυνείδητα, όσο τα καταπιέζουμε, τόσο δεν νιώθουμε ελεύθεροι.

Ο αρνητικός τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη σκιά μας ενεργεί στο παρασκήνιο, επηρεάζει τα μοτίβα της ζωής μας, τις επιλογές μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Όσο δεν την αναγνωρίζουμε, τόσο πιο εύκολα την προβάλλουμε στους άλλους. Κατηγορούμε, απορρίπτουμε, μισούμε ανθρώπους επειδή χωρίς να το ξέρουμε, αντικατοπτρίζουν κομμάτια που αποστρεφόμαστε στον εαυτό μας.

«Μέχρι να κάνεις το ασυνείδητο συνειδητό, εκείνο θα κατευθύνει τη ζωή σου και εσύ θα το ονομάζεις μοίρα» – Carl Jung

Η αναγνώριση της σκιάς δεν είναι απλή υπόθεση. Χρειάζεται κουράγιο να κοιτάξεις μέσα σου και να δεις όχι μόνο ό,τι αγαπάς, αλλά και ό,τι αποφεύγεις. Χρειάζεται τρυφερότητα προς τον εαυτό, χωρίς να τον δικάζεις. Χρειάζεται να πεις: «Ναι, αυτό είναι και δικό μου. Δεν μου αρέσει, με τρομάζει ίσως, αλλά υπάρχει. Και θα το γνωρίσω».

Όταν ξεκινάμε να συναντάμε τη σκιά μας, δεν είναι για να γίνουμε τέλειοι. Είναι για να γίνουμε ολόκληροι. Η ολότητα δεν είναι μόνο φως. Είναι φως και σκοτάδι. Δεν είναι μόνο αγάπη. Είναι και θυμός, φόβος, επιθυμία, επιβίωση, δύναμη.

Κι αν έχουμε το θάρρος να αγκαλιάσουμε τη σκιά μας, τότε μπορούμε να ανακαλύψουμε κάτι απρόσμενο: μέσα σε αυτό που φοβόμασταν, υπάρχει ζωή. Υπάρχει αλήθεια. Υπάρχει ενέργεια, δημιουργικότητα, αυθεντικότητα. Ίσως να αναγνωρίσουμε μια φωνή που προσπαθούσε να μας σώσει. Να μας δείξει τι πραγματικά χρειαζόμαστε.

Η σκιά δεν είναι ο εχθρός μας. Είναι το παιδί μέσα μας που μάθαμε να αγνοούμε. Είναι η ενέργεια που περιμένει να την αναγνωρίσουμε. Ναι, περιέχει θυμό, ζήλια, φόβο. Αλλά μπορεί να κρύβει και καταπιεσμένες ικανότητες, δημιουργικότητα, πάθος, αλήθεια.

Στο τέλος, δεν πρόκειται για ένα ψυχολογικό μοντέλο μόνο. Πρόκειται για την ελευθερία μας. Να πάψουμε να ζούμε στη σύγχυση, να πάψουμε να κατηγορούμε πάντα τους άλλους ή τη μοίρα. Να πάρουμε πίσω τη δύναμη και την ευθύνη του εαυτού μας.

Η διαδικασία αναγνώρισης και ενσωμάτωσης της σκιάς δεν είναι εύκολη – αλλά είναι λυτρωτική.

Ρώτα τον εαυτό σου:

• Τι με θυμώνει υπερβολικά στους άλλους;

• Ποιες συμπεριφορές ή συναισθήματα απορρίπτω;

• Σε ποια σημεία της ζωής μου κρύβω το αυθεντικό μου συναίσθημα, την αλήθεια μου, τις επιθυμίες μου – από φόβο μήπως δεν με αποδεχτούν, με κρίνουν ή με απορρίψουν;

• Ποιες πλευρές μου καταπνίγω για να είμαι “αρεστός/ή”;

• Και αν έδινα σε αυτά χώρο, τι θα άλλαζε στη ζωή μου;

Μην προσπαθείς να γίνεις τέλειος. Κανείς δεν είναι. Αυτό που έχει αξία είναι να γίνεις ολόκληρος. Ο άνθρωπος που γνωρίζει το φως του και δεν φοβάται το σκοτάδι του. Ο άνθρωπος που έχει συμφιλιωθεί με τον εαυτό του.

Η σκιά, όταν την αγκαλιάσουμε, γίνεται πηγή. Πηγή δύναμης, αυτογνωσίας, κατανόησης. Δεν εξαφανίζεται – αλλά παύει να κυβερνά με αρνητικό τρόπο. Και καθώς την ενσωματώνουμε, απελευθερώνουμε όσα μέχρι χθες μας κρατούσαν πίσω: τον φόβο, την ντροπή, την ανάγκη να παίζουμε ρόλους.

Η αποδοχή της σκιάς είναι πράξη αγάπης προς τον εαυτό. Είναι σαν να γυρνάς σε ένα παιδί που είχες ξεχάσει και να του λες: «Σε βλέπω. Δεν σε φοβάμαι. Ανήκεις κι εσύ σε μένα.»

Και τότε, εκεί που ήταν μόνο σκοτάδι, κάτι αλλάζει. Φαίνεται φως. Το φως της αλήθειας σου. Και με αυτό μπορείς πια να περπατήσεις.

Αγγελική Μπολουδάκη