Eίναι άνοιξη πια, δε χωράει η πίκρα μέσα στο φως (Γ. Ρίτσος)

Ποια είναι η διαδικασία με την οποία διαμορφώνουμε την αυτοεκτίμηση και την ταυτότητα του εαυτού μας, καθώς και τους μηχανισμούς που εμποδίζουν αυτή την ανάπτυξη; Πως τα μηνύματα και οι εμπειρίες από την παιδική ηλικία μπορούν να καθορίσουν την αντίληψη που έχουμε για την αξία μας και πώς αυτή η αντίληψη επηρεάζει τις σχέσεις, τις επιλογές και την εξέλιξή μας στη ζωή;

Πολλά παιδιά που δέχονται συνεχή κριτική ή υποτίμηση κατά την παιδική ηλικία, διαμορφώνουν μια εσωτερική φωνή που αμφισβητεί την ικανότητα και την αξία τους. Αυτή η φωνή λειτουργεί ως ένας έλεγχος που περιορίζει τις πράξεις και τις αποφάσεις τους, δημιουργώντας μια αίσθηση στασιμότητας, φόβου και ανασφάλειας. Αυτό το παιδί μέσα μας προσκολλάται σε μια αρνητική εικόνα του εαυτού και γίνεται “πανίσχυρος έλεγχος”,  που εμποδίζει την ανάπτυξη και την προσωπική εξέλιξη.

Ο μηχανισμός αυτός έχει δύο όψεις. Από τη μία, σε καταστάσεις όπου αναγνωρίζεται η αξία μας, το εσωτερικό παιδί που διατηρεί αυτή την αρνητική εικόνα σαμποτάρει την εμπειρία, οδηγώντας μας να γεμίζουμε με αμφιβολίες και ανασφάλειες. Μπορεί να υποτιμάμε την αξία αυτής της αναγνώρισης, αμφιβάλλοντας για τις προθέσεις των άλλων ή προσπαθώντας να βρούμε αφορμές που αποδυναμώνουν το θετικό που μας προσφέρεται.

Από την άλλη πλευρά, σε καταστάσεις όπου η αξία μας αμφισβητείται, προσπαθούμε υπερβολικά να αποδείξουμε την αξία μας, διαιωνίζοντας την αίσθηση ότι αξίζουμε μόνο όταν μας υποτιμούν. Αυτή η συμπεριφορά μας κρατά δεσμευμένους σε περιβάλλοντα που ενισχύουν την αρνητική αυτοεικόνα μας, πιστεύοντας ότι δεν αξίζουμε κάτι καλύτερο.

Η ιδέα ότι αυτή η εικόνα του εαυτού έχει “γίνει μέρος μας” είναι καθοριστική. Πολλές φορές δυσκολευόμαστε να απομακρυνθούμε από αυτήν την αυτοεικόνα, καθώς ο έλεγχος που ασκεί μας παρέχει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Η “ζώνη άνεσης” ή comfort zone, αν και είναι οικεία, δεν είναι πάντα ευεργετική. Στην πραγματικότητα, η άνεση που παρέχει συχνά είναι παραπλανητική, καθώς μας αποτρέπει από το να εξερευνήσουμε νέες δυνατότητες που θα μας βοηθούσαν να αναπτυχθούμε και να εξελιχθούμε.

Η αντίδρασή μας στις σχέσεις και στις συνεργασίες αντικατοπτρίζει αυτή τη δυναμική. Όταν αναζητάμε την εκτίμηση, την αποδοχή και την αγάπη των άλλων, βασιζόμαστε στις εξωτερικές αντιδράσεις για να γεμίσουμε το κενό που υπάρχει μέσα μας. Ελπίζουμε ότι οι άλλοι θα “διορθώσουν” τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας, ότι θα μας αποδείξουν πως αξίζουμε κάτι καλύτερο. Όταν αυτό δεν συμβαίνει όπως το φανταζόμαστε, είτε θλιβόμαστε είτε αντιδρούμε παρορμητικά, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο απογοήτευσης.

Η λύση έγκειται στην αυτοεκτίμηση, η οποία δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες ή τις γνώμες των άλλων, αλλά από την εσωτερική μας διαδικασία να εκτιμήσουμε, να αποδεχτούμε και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας. Όταν καταφέρουμε να το κάνουμε αυτό, αλλάζει και ο τρόπος που επικοινωνούμε με τους άλλους. Δεν ψάχνουμε πια την εκτίμηση ή την αποδοχή τους για να αισθανθούμε καλά με τον εαυτό μας, αλλά δημιουργούμε σχέσεις βασισμένες στην αμοιβαιότητα και τον αμοιβαίο σεβασμό.

Επιπλέον, η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης μάς επιτρέπει να καλλιεργήσουμε τη δημιουργικότητά μας και να προχωρήσουμε προς την εκπλήρωση των στόχων και των ονείρων μας, όχι για να αποδείξουμε την αξία μας, αλλά επειδή τα αγαπάμε και μας εμπνέουν. Αυτό οδηγεί σε μια πιο ουσιαστική και ισορροπημένη πορεία ζωής, όπου η ευτυχία δεν προέρχεται μόνο από την επίτευξη στόχων, αλλά και από το ταξίδι και τη διαδικασία της εξέλιξης.

Σε αυτό το σημείο, μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι η πραγματική ασφάλεια δεν προέρχεται από την προσκόλληση σε μια παλιά, περιοριστική εικόνα του εαυτού μας, αλλά από το θάρρος να εξερευνούμε νέους δρόμους και να εμπιστευόμαστε την προσωπική μας αξία. Η αλλαγή μπορεί να είναι τρομακτική, αλλά όταν βασίζεται στην αυτοεκτίμηση και την αποδοχή του εαυτού μας, ανοίγεται μπροστά μας ένας δρόμος γεμάτος δυνατότητες, όπου η αλήθεια μας και τα όνειρά μας συνδέονται σε έναν ενιαίο σκοπό.

Αγγελική Μπολουδάκη – Ειδικός Ψυχικής Υγείας