Χειραγώγηση είναι όταν κάποιος μεταθέτει την ευθύνη και αλλοιώνει την πραγματικότητα

Χειραγώγηση είναι όταν ένα άτομο επιδιώκει να αποπροσανατολίσει ή να ελέγξει τον άλλον, συχνά διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο που συμπεριφέρεται με έλλειψη σεβασμού αποφεύγει να αναγνωρίσει ή να αναλάβει ευθύνη για τις πράξεις του. Αντίθετα, εστιάζει αποκλειστικά στο πώς αντιδρά ο άλλος  σε αυτή την προσβλητική συμπεριφορά.

Δηλαδή:

• Κάποιος εκδηλώνει ασέβεια (με λόγια, πράξεις ή παραλείψεις).

• Όταν εσείς αντιδράτε —είτε με θυμό, είτε με απογοήτευση, είτε με αποστασιοποίηση— το άτομο αυτό παραβλέπει το τι προκάλεσε την αντίδραση.

• Αντιθέτως, στρέφει την προσοχή και την ευθύνη πάνω σας, λέγοντάς σας ότι “υπερβάλλετε”, “είστε υπερευαίσθητοι”, ή ακόμα ότι “φταίτε εσείς που χαλάσατε τη σχέση ή την ατμόσφαιρα”.

Αυτή η τεχνική έχει πολλές ομοιότητες με την έννοια του gaslighting, όπου γίνεται απόπειρα να αμφισβητήσει κάποιος την αντίληψη ή τα συναισθήματα του άλλου, κάνοντάς τον να νιώθει υπερβολικός ή και “τρελός”.

Η χειραγώγηση αυτή έχει συχνά σκοπό:

• Να αποποιηθεί την προσωπική ευθύνη.

• Να διατηρήσει μια ανισόρροπη δυναμική εξουσίας.

• Να κάνει το άτομο που δέχεται τη συμπεριφορά να αμφισβητήσει τον εαυτό του και να αισθάνεται ενοχές για το γεγονός ότι διεκδικεί τον σεβασμό του.

Πρακτικά, πρόκειται για μια μορφή συναισθηματικής κακοποίησης, έστω και αν εκδηλώνεται με «ήπιους» ή φαινομενικά “αθώους” τρόπους.

Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο σε διακόπτει συνεχώς όταν μιλάς ή αγνοεί συστηματικά αυτά που λες και του λες ήρεμα “Θα ήθελα να με ακούς όταν μιλάω”, όταν εκείνος/η σου απαντά: “Πολύ ευαίσθητος/η είσαι, δεν έγινε και τίποτα”, ρίχνοντάς σου το φταίξιμο επειδή διεκδίκησες το δικαίωμά σου για σεβασμό, σε χειραγωγεί.

Όταν ο/η σύντροφός σου αργεί συνεχώς στα ραντεβού χωρίς προειδοποίηση και χωρίς συγγνώμη και εσύ εκφράζεις ενόχληση και λες ότι νιώθεις ότι δεν σε υπολογίζει, ενώ εκείνος/η σου απαντά “Πάντα με κατηγορείς! Είσαι καταπιεστικός/ή και δραματικός/ή”, αποφεύγοντας να αναλάβει ευθύνη για τη δική του ασέβεια, σε χειραγωγεί.

Όταν ένας συνάδελφος σου παίρνει τα εύσημα για τη δουλειά που έκανες εσύ και εσύ θέτεις το θέμα σε μια συνάντηση με ήρεμο τρόπο, αλλά εκείνος/η γελάει και λέει “Μα γιατί κάνεις έτσι για μικροπράγματα; Πρέπει να μάθεις να συνεργάζεσαι καλύτερα”, σε χειραγωγεί.

Όταν ένα μέλος της οικογένειας σου παραβιάζει προσωπικά σου όρια (π.χ. διαβάζει τα προσωπικά σου μηνύματα χωρίς άδεια), θέτεις όριο και λες “Αυτό δεν είναι σωστό, παραβιάζεις την ιδιωτικότητά μου” και εκείνος/η σου λέει “Αν δεν έχεις τίποτα να κρύψεις, τότε γιατί θυμώνεις; Εγώ το έκανα επειδή νοιάζομαι”, σε χειραγωγεί.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, παρατηρείται ένα κοινό μοτίβο:
– Το άτομο αγνοεί τη δική του επιθετική ή ανάρμοστη συμπεριφορά
-Μετατοπίζει το πρόβλημα επάνω σου
-Σε κάνει να νιώθεις εσύ ένοχος/η για την απολύτως φυσιολογική σου αντίδραση.

Ένα άτομο χειραγωγεί γιατί:

• Θέλει να ελέγχει τους άλλους για να νιώθει ασφάλεια ή ανωτερότητα.

• Φοβάται την απόρριψη, την ευθύνη ή την απώλεια δύναμης.

• Δεν έχει μάθει να σχετίζεται με ειλικρίνεια και σεβασμό, συχνά λόγω δικών του ανασφαλειών ή τραυμάτων.

• Θεωρεί πιο εύκολο να στρέψει το φταίξιμο αλλού παρά να αντιμετωπίσει τις δικές του αδυναμίες.

• Επιδιώκει όφελος (συναισθηματικό, κοινωνικό, οικονομικό) χωρίς να το κερδίζει με καθαρό τρόπο.

Η αντίδρασή σας απέναντι στη χειραγώγηση δεν είναι ποτέ το πρόβλημα. Το πρόβλημα ξεκινά εκεί που δεν υπάρχει σεβασμός, ειλικρίνεια και ισοτιμία.

Αγγελική Μπολουδάκη