Όταν η βοήθεια δεν βοηθά: Βγαίνοντας από τον ρόλο του σωτήρα

Ο ρόλος του σωτήρα είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός που υιοθετείται από ανθρώπους που νιώθουν την ανάγκη να βοηθούν διαρκώς άλλους, κυρίως εκείνους που αντιμετωπίζουν προβλήματα τα οποία, όμως, δεν αναλαμβάνουν οι ίδιοι να επιλύσουν. Ο σωτήρας συνδέεται με τέτοια άτομα συναισθηματικά και λειτουργικά, στηριζόμενος στην πεποίθηση ότι η ύπαρξή του αποκτά νόημα μέσα από την υποστήριξη που προσφέρει. Όσο οι άλλοι παραμένουν αδρανείς, τόσο πιο «απαραίτητος» αισθάνεται.

Αυτή η δυναμική, όμως, καταλήγει να είναι εξαιρετικά φθοροποιός. Ο σωτήρας επενδύει χρόνο, συναισθηματική ενέργεια και εσωτερικούς πόρους σε σχέσεις που έχουν μια θεμελιώδη ανισορροπία: εκείνος δίνει, οι άλλοι παίρνουν. Κι όσο εκείνοι συνεχίζουν να μην παίρνουν ευθύνη για τον εαυτό τους, τόσο εκείνος καθηλώνεται στον ρόλο του βοηθού, χωρίς να εισπράττει πραγματική ανταπόδοση ή εξέλιξη στη σχέση.

Σε αυτή τη διαδικασία, το άτομο που λειτουργεί ως σωτήρας συχνά γίνεται αντικείμενο χρήσης. Οι άλλοι ενδέχεται, ηθελημένα ή ασυνείδητα, να επωφελούνται από την προσφορά του χωρίς να κάνουν προσπάθεια να αλλάξουν την κατάστασή τους. Η αξία του σωτήρα, τότε, υποσκάπτεται — όχι επειδή δεν είναι ικανός ή αξιόλογος, αλλά επειδή τοποθετεί τον εαυτό του σε μια σχέση που ενισχύει την εξάρτηση αντί για την εξέλιξη.

Παράλληλα, αυτός ο ρόλος λειτουργεί και ως ένας αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής. Ο σωτήρας δεν ασχολείται ενεργά με τα δικά του θέματα — δεν τα κοιτάζει, δεν τα αγγίζει, δεν τα διαχειρίζεται με υπευθυνότητα. Επικεντρώνεται στους άλλους, γιατί αυτό του προσφέρει μια αίσθηση σκοπού, αλλά και ασφάλειας. Η εστίαση στα προβλήματα των άλλων λειτουργεί σαν κάλυμμα για την αποφυγή της εσωτερικής του δουλειάς.

Αξίζει επίσης να εστιάσουμε στο εξής: ο σωτήρας συχνά συγκινείται από τα προβλήματα του άλλου όχι επειδή τον θαυμάζει ή τον εκτιμά, αλλά επειδή τον λυπάται. Κι εδώ ανακύπτει ένα κρίσιμο ερώτημα: μπορεί μια σχέση να ανθίσει όταν βασίζεται στη λύπηση αντί στον αμοιβαίο θαυμασμό και σεβασμό; Αν δεν βλέπεις στον άλλον κάποιον που, παρά τις δυσκολίες του, παλεύει και προσπαθεί να σηκώσει το βάρος της ζωής του, τότε τι σε κρατάει δίπλα του; Πόσο αυθεντική μπορεί να είναι η σύνδεση;

Ο ρόλος του σωτήρα, λοιπόν, αν και μπορεί να μοιάζει με πράξη αλτρουισμού, συχνά είναι μια απόπειρα κάλυψης δικών μας αναγκών — ανάγκης για αποδοχή, αναγνώριση, αξία. Είναι ένας τρόπος να νιώσουμε σημαντικοί, όταν δυσκολευόμαστε να αναγνωρίσουμε τη δική μας αξία ανεξάρτητα από τη βοήθεια που παρέχουμε.

Αν αναγνωρίζεις ότι ενίοτε παίζεις αυτόν τον ρόλο, ίσως αξίζει να κάνεις ένα βήμα πίσω και να συλλογιστείς:

• Γιατί το κάνω αυτό;

• Ποιο δικό μου κενό προσπαθώ να καλύψω μέσα από τη βοήθεια που προσφέρω;

• Ποια δικά μου προβλήματα αποφεύγω να αντιμετωπίσω;

• Τι φοβάμαι ότι θα συμβεί αν σταματήσω να είμαι “χρήσιμος”;

Η έξοδος από τον ρόλο του σωτήρα δεν σημαίνει εγωιστική απομάκρυνση από τους άλλους. Σημαίνει αναγνώριση των ορίων της προσφοράς και αποδοχή του ότι η πραγματική βοήθεια δεν είναι να «σώζεις» τον άλλον, αλλά να τον ενθαρρύνεις να σταθεί στα πόδια του και να παρατηρείς πως το κάνει. Και αυτό ξεκινά πρώτα από εσένα — από το να σταθείς εσύ στα δικά σου πόδια.

Αν διαβάζοντας αυτές τις σκέψεις ένιωσες κάποιες αλήθειες να σε αγγίζουν, μην τις προσπεράσεις. Δεν είναι ανάγκη να κρίνεις τον εαυτό σου σκληρά, ούτε να αισθανθείς ενοχή. Όλοι μας, σε κάποια φάση της ζωής, μπορεί να έχουμε φορέσει —έστω και άθελά μας— κάποιον ρόλο.  Το σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε πώς αυτός ο ρόλος μάς επηρεάζει και τι πραγματικά αναζητούμε μέσα από αυτόν.

Η ευθύνη του εαυτού μας είναι ίσως η πιο σπουδαία πράξη αγάπης και ωριμότητας. Όταν σταματάμε να τρέχουμε πίσω από τις ανάγκες των άλλων για να καλύψουμε τις δικές μας εκκρεμότητες, τότε γεννιέται ο χώρος για αληθινές σχέσεις, βασισμένες όχι στην ανάγκη, αλλά στην ελευθερία και τον σεβασμό. Όταν αξιολογούμε την απόφαση του άλλου να αναλάβει τα θέματά του, διακρίνουμε αν είναι μια σχέση ισότητας — μια σχέση όπου κάθε άτομο στέκεται υπεύθυνα και με σεβασμό προς τον εαυτό του και τον άλλον.

Αν νιώθεις ότι είσαι έτοιμος/η να απελευθερωθείς από το βάρος του να σώζεις τους άλλους, ίσως είναι η στιγμή να στραφείς προς τον εαυτό σου. Εκεί βρίσκονται όλα όσα έχεις ανάγκη: η δύναμη, η ηρεμία και η αλήθεια σου.

Δώσε στον εαυτό σου την άδεια να σταθεί —όχι ως σωτήρας, αλλά ως άνθρωπος ακέραιος, αυθεντικός και υπεύθυνος. Από εκεί ξεκινά η πραγματική σύνδεση.

Αγγελική Μπολουδάκη