Ένα γράμμα σε εκείνο το παιδί που μεγάλωσε πρόωρα

Υπάρχει ένας ιδιαίτερος πόνος που δεν έχει λέξεις. Δεν είναι φανερός, ούτε θεαματικός. Δεν φωνάζει, μα αφήνει ένα μόνιμο βάρος στο στήθος. Είναι ο πόνος εκείνου του παιδιού που του ζητήθηκε να μεγαλώσει πριν την ώρα του. Να είναι δυνατό, λογικό, διαθέσιμο, ψύχραιμο. Να βάλει στην άκρη την αθωότητά του για να εξασφαλίσει την ισορροπία στο σπίτι.

Αυτό το φαινόμενο έχει ένα όνομα: γονεοποίηση.

Και συμβαίνει πιο συχνά απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Όχι μόνο σε σπίτια με βία ή εγκατάλειψη. Αλλά και σε νοικοκυριά “κανονικά”, με ανθρώπους καλοπροαίρετους, μα συναισθηματικά ανώριμους ή τραυματισμένους. Εκεί όπου το παιδί γίνεται το στήριγμα. Ο ώμος. Ο ακροατής. Το σιωπηλό φίλτρο των κρίσεων των ενηλίκων.

Ίσως ήσουν εσύ αυτό το παιδί.

Ίσως σε καμάρωναν γιατί ήσουν “ώριμος”. Σε επαινούσαν γιατί ήσουν “καταπληκτικός με τους μικρότερους”. Σε ευχαριστούσαν που “πάντα βοηθούσες”. Αλλά κανείς δεν αναρωτήθηκε τι κόστος είχε για σένα όλο αυτό. Κανείς δεν είδε πως πίσω από το “καλό παιδί” κρυβόταν μια διαρκής επαγρύπνηση. Πως κάθε σου “υπευθυνότητα” ήταν μηχανισμός επιβίωσης.

Ίσως μάθαινες να αναγνωρίζεις τις διαθέσεις των μεγάλων πριν ακόμα σε καλημερίσουν. Ίσως ήξερες πότε να μη μιλήσεις, πότε να εξαφανιστείς, πότε να τους παρηγορήσεις. Ίσως κατέστειλες τον δικό σου θυμό για να μην τους πληγώσεις. Ίσως κράτησες τη θλίψη σου κρυφή, γιατί δεν υπήρχε χώρος για τα δικά σου δάκρυα.

Και μεγάλωσες έτσι. Με μια υπερ-ανεπτυγμένη ικανότητα να φροντίζεις τους άλλους και μια υποτυπώδη σχέση με τις δικές σου ανάγκες.
Σήμερα, ίσως:

• Αισθάνεσαι υπεύθυνος για τα συναισθήματα των άλλων.

• Φοβάσαι να πεις “όχι”, μήπως πληγώσεις, απογοητεύσεις ή χάσεις την αγάπη τους.

• Υπερ-προσπαθείς σε όλες σου τις σχέσεις, ακόμα και όταν νιώθεις εξαντλημένος.

• Αισθάνεσαι ένοχος όταν βάζεις τον εαυτό σου προτεραιότητα.

• Δεν ξέρεις πώς να ζητήσεις βοήθεια, γιατί έμαθες πως πρέπει να τα καταφέρνεις μόνος.

• Δεν αναγνωρίζεις τα όριά σου, γιατί ποτέ δεν σου επέτρεψαν να τα έχεις.

Αλλά άκουσε με: δεν είναι ο χαρακτήρας σου. Δεν γεννήθηκες “δοτικός μέχρι κατάρρευσης” ή “σκληρός με τον εαυτό σου”. Αυτό έμαθες να είσαι, γιατί αυτό σου ζητήθηκε. Γιατί το μικρό παιδί μέσα σου προσαρμόστηκε για να νιώσει ασφάλεια, για να διατηρήσει τη σύνδεση, για να νιώσει λίγη αγάπη — έστω και υπό όρους.

Η γονεοποίηση δεν αφήνει μόνο ενοχές και κόπωση. Αφήνει ένα σώμα σε διαρκή επιφυλακή. Ένα νευρικό σύστημα που δεν ξεκουράζεται ποτέ. Μια ψυχή που δυσκολεύεται να πιστέψει ότι αξίζει χωρίς να προσφέρει, χωρίς να σώζει.

Όμως υπάρχει μια άλλη πορεία. Και λέγεται θεραπεία.
Και δεν είναι μια μεγάλη αποκάλυψη — είναι πολλές, μικρές πράξεις φροντίδας:

• Να σταματήσεις για λίγο και να αναρωτηθείς: “Πώς είμαι σήμερα;”

• Να πεις ένα ήσυχο “όχι” χωρίς να νιώθεις υποχρέωση να το εξηγήσεις.

• Να ακουμπήσεις πάνω σε κάποιον με εμπιστοσύνη, έστω και διστακτικά.

• Να επιτρέψεις στον εαυτό σου να ξεκουραστεί, χωρίς να το έχει “κερδίσει”.

Αυτό λέγεται επαναγονεοποίηση. Να γίνεις ο γονιός που είχες ανάγκη τότε. Όχι αυστηρός. Όχι απαιτητικός. Αλλά παρών, ήρεμος, τρυφερός.
Να λες στον εαυτό σου:

“Δεν χρειάζεται να κουβαλάς άλλο. Εγώ σε βλέπω. Εγώ σε φροντίζω. Εγώ είμαι εδώ.”

Γιατί η αλήθεια — η βαθιά, δύσκολη, λυτρωτική αλήθεια — είναι αυτή:

Δεν έπρεπε ποτέ να είσαι ο γονιός του γονιού σου.
Δεν έφταιγες. Δεν σου άξιζε.
Και τώρα αξίζεις να μάθεις, σιγά-σιγά, πώς είναι να αγαπιέσαι χωρίς να προσφέρεις τίποτα.
Να αγαπιέσαι απλώς επειδή υπάρχεις.

Αγγελική Μπολουδάκη