Αγκαλιάζοντας το σύμπτωμα: Το ταξίδι προς την αλήθεια και την αυτοαγάπη

Για πολλούς ανθρώπους, η ευτυχία μοιάζει με προδοσία. Όχι επειδή δεν τη θέλουν, αλλά επειδή έχουν μάθει ότι η αγάπη συνδέεται με τη θυσία. Έτσι, κάθε βήμα προς τη χαρά, την ελευθερία, την ατομική εξέλιξη, ξυπνά μια ενοχή: «Κι αν τους αφήσω πίσω; Αν νιώσουν εγκαταλελειμμένοι; Αν δεν τα καταφέρουν χωρίς εμένα;»

Αυτό φανερώνει μια βαθιά εσωτερική συγχώνευση: ο άνθρωπος δεν νιώθει ότι έχει δική του αυθύπαρκτη ταυτότητα. Αντίθετα, η ταυτότητά του έχει “χτιστεί” πάνω στην ενασχόληση με τους άλλους, στην ανάγκη να είναι απαραίτητος με αυτόν τον τρόπο.

Η ευτυχία, επομένως, φαίνεται απειλητική, γιατί συνεπάγεται την ανεξαρτησία — και αυτή η ανεξαρτησία βιώνεται σαν αποκοπή, σαν ψυχικός “θάνατος” της σχέσης.

Στον αντιστραμμένο ναρκισσισμό ο άνθρωπος δεν εξυψώνει τον εαυτό του, αλλά τον ακυρώνει, επειδή έχει εσωτερικεύσει το βλέμμα, τις προσδοκίες ή την απόρριψη του περιβάλλοντός του. Έτσι, η αυτοϋποτίμηση γίνεται γέφυρα επικοινωνίας με εκείνους που τον υποτίμησαν.

Η λογική είναι:
«Αν παραμείνω μικρός, πονεμένος, αποτυχημένος, ίσως με αγαπήσουν. Ίσως αναγνωρίσουν τη θυσία μου. Ίσως τους κρατήσω κοντά.»

Η αυτοτιμωρία λειτουργεί ως τρόπος διατήρησης μιας εσωτερικής σχέσης, όσο παθολογική κι αν είναι. Σαν να λέει η ψυχή: «Αν ξεπεράσω τον πόνο σου, σε χάνω. Αν είμαι καλά χωρίς εσένα, αποδεικνύεται ότι δεν σε χρειάζομαι. Κι αυτό δεν το αντέχω.»

Ο Donald Winnicott μίλησε για τον ψευδή εαυτό που το άτομο αναπτύσσει για να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον που δεν μπορεί να αντέξει την αλήθεια του. Το παιδί καταλαβαίνει ότι ο αυθεντικός εαυτός του δεν είναι αποδεκτός, οπότε υιοθετεί έναν άλλο εαυτό, έναν εαυτό “συμβατό”, “καλό”, “εύχρηστο”.

Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το ψεύτικο Εγώ είναι μια μάσκα επιβίωσης. Κρύβει μέσα του έναν αυθεντικό εαυτό που υποφέρει από ασφυξία.

Και εκεί εμφανίζεται το σύμπτωμα.

• Άγχος (γενικευμένο, υπαρξιακό ή διαπροσωπικό)

• Κρίσεις πανικού

• Θλίψη ή καταθλιπτικό συναίσθημα χωρίς εμφανή αιτία

• Σωματικά συμπτώματα χωρίς οργανική βάση (π.χ. φλεγμονές, πόνους, αϋπνία, κόπωση)

• Ενοχές όταν πάει να νιώσει χαρά ή επιτυχία

• Αναβλητικότητα ή αδυναμία για δέσμευση

• Αυτοϋπονόμευση της εξέλιξης (π.χ. σαμποτάρει τις σχέσεις, την εργασία, τα όνειρά του)

• Διαρκής ανάγκη να φροντίζει τους άλλους εις βάρος του εαυτού του

• Αδυναμία να πει “όχι”

• Φόβος να διαφοροποιηθεί από την οικογένεια ή τις προσδοκίες της

• Αίσθηση ότι “δεν αξίζει” χωρίς να υπηρετεί κάποιον άλλον

• Διαρκής εσωτερική κούραση, χωρίς σαφή εξωτερική αιτία

• Επαναλαμβανόμενα “μοτίβα σχέσεων” που δεν εξελίσσονται.

Το σύμπτωμα, από τη σκοπιά του Winnicott, δεν είναι απλώς παθολογία. Είναι κραυγή του αυθεντικού Εγώ, που λέει:
«Δεν αντέχω άλλο να προσποιούμαι. Δεν είμαι αυτό που περιμένουν από εμένα. Θέλω να υπάρξω όπως είμαι.»

Γι’ αυτό και συχνά το σύμπτωμα εμφανίζεται σε περιόδους ζωής όπου το άτομο πλησιάζει την αλήθεια του (νέος σύντροφος, επαγγελματική επιτυχία, αυτονομία). Εκεί το Ψεύτικο Εγώ τρέμει, γιατί η κατάρρευσή του σημαίνει ότι το άτομο θα έρθει αντιμέτωπο με τον εαυτό του – και με το ενδεχόμενο της απώλειας των παλιών, γνωστών αλλά περιοριστικών σχέσεων.

Όταν το άτομο ξεκινά να διεκδικεί τη χαρά, τον σεβασμό, τη δική του ζωή, συχνά νιώθει ότι “προδίδει” τους ανθρώπους που το καθόρισαν.
Όμως η ουσία δεν είναι προδοσία. Είναι διάκριση.
Διάκριση ανάμεσα στην αγάπη και στην εξάρτηση. Ανάμεσα στην αφοσίωση και στη ματαίωση.

Το βήμα προς την αυθεντικότητα δεν είναι εγωισμός — είναι μια πράξη φροντίδας, πρώτα για τον εαυτό, και έπειτα για τις σχέσεις. Γιατί μόνο ένας αυθεντικός άνθρωπος μπορεί να σχετιστεί πραγματικά.

Εκείνο που βοηθά είναι να ανακαλύψει ο άνθρωπος ποιός είναι πίσω από το ρόλο που του αποδόθηκε. Αυτός που υπήρχε πάντα, αλλά δεν είχε ποτέ τον χώρο να αναπνεύσει.

Και ναι, για να γεννηθεί το αληθινό Εγώ, χρειάζεται να “πεθάνει” το ψεύτικο. Και αυτό μπορεί να μοιάζει σαν θρήνος, σαν μοναξιά, σαν απώλεια.
Αλλά είναι το πιο τίμιο πέρασμα προς τη ζωή.

Το να επιτρέψεις στον εαυτό σου να είναι ευτυχισμένος δεν είναι πράξη προδοσίας. Είναι πράξη απελευθέρωσης. Είναι το σημείο όπου το σύμπτωμα σού λέει: «Ήρθε η ώρα να σταματήσεις να ζεις μέσα από τον πόνο των άλλων και να αρχίσεις να ζεις από μέσα σου.»

Η ευτυχία δεν σημαίνει εγκατάλειψη. Σημαίνει αναγνώριση. Ότι έχεις δικαίωμα να είσαι εσύ, να ζεις, να αγαπάς, να απολαμβάνεις – και πως οι άλλοι έχουν την ευθύνη της δικής τους ζωής, όπως εσύ έχεις της δικής σου.

Μόνο τότε το σύμπτωμα μπορεί να πάψει. Όχι γιατί “θεραπεύτηκε”, αλλά γιατί δεν χρειάζεται πια να φωνάζει. Έγινε επιτέλους ακουστό.

Αγγελική Μπολουδάκη