Όρια ή έλεγχος; Η τέχνη της ευθύνης και της υγιούς σχέσης

Το όριο στη σχέση μας με τον άλλον άνθρωπο στρέφει την προσοχή πρώτα απ’ όλα στη δική μας ευθύνη και στην αυτοεκτίμησή μας. Δεν είναι μια οδηγία ή μια υπόδειξη για το πώς «πρέπει» να συμπεριφερθεί ο άλλος· αυτό θα ισοδυναμούσε με έλεγχο, όχι με όριο. Το αληθινό όριο είναι μια πράξη ωριμότητας: αναγνωρίζω ότι η συμπεριφορά σου με επηρεάζει, αγγίζει τα συναισθήματά μου, τον τρόπο που σκέφτομαι και λειτουργώ στη ζωή μου. Σου το επικοινωνώ ξεκάθαρα και αναλαμβάνω την ευθύνη να φροντίσω τον εαυτό μου ανάλογα με το πώς θα συνεχιστεί η κατάσταση.

Η διατύπωση του ορίου δεν είναι κατηγορία ούτε απειλή. Έχει τη μορφή:
– «Αυτό που συμβαίνει με επηρεάζει έτσι».
– «Αν αλλάξει, θα νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια στη σχέση μας».
– «Αν δεν αλλάξει, χρειάζεται να δω πώς αυτό θα επηρεάσει τη δική μου στάση και την απόφασή μου να παραμείνω στη σχέση».

Έτσι, το όριο γίνεται μια πράξη αυτοσεβασμού: δεν προσπαθώ να φτιάξω τον άλλον, αλλά να προστατέψω τον εαυτό μου. Δεν αρνούμαι την ευθύνη που μου αναλογεί· αντίθετα, την αναλαμβάνω με ωριμότητα.

Αντίθετα, όταν υποδεικνύουμε στον άλλον τι να κάνει –σαν να είμαστε ο γονιός που καθοδηγεί το παιδί– τότε παγιδευόμαστε σε ρόλους. Εκείνος μπορεί να αντιδράσει σαν «παιδί» και εμείς σαν «γονιός», με αποτέλεσμα η ευθύνη και για τη σχέση και για τον ενήλικο εαυτό μας να χάνεται. Ο έλεγχος είναι στην πραγματικότητα μια αποφυγή: αντί να εκφράσουμε με ειλικρίνεια τι νιώθουμε και τι χρειαζόμαστε, δίνουμε εντολές και περιμένουμε αλλαγές, μεταθέτοντας στον άλλον την ευθύνη για τη δική μας ηρεμία.

Η ώριμη στάση όμως λέει: «Αυτό είναι δική σου ευθύνη να το αναλάβεις. Εγώ έχω ανάγκη να νιώθω ασφάλεια γνωρίζοντας ότι σέβεσαι τη δική σου ευθύνη, όπως κι εγώ τη δική μου. Και όταν δεν το κάνεις, επηρεάζομαι. Δεν παραδίδω σε σένα τον έλεγχο των συναισθημάτων μου, ούτε εξαρτώμαι από το αν θα σεβαστείς το όριό μου. Εγώ αποφασίζω τι χρειάζεται να πράξω για να προστατευτώ».

Με αυτόν τον τρόπο, τα όρια δεν είναι ούτε επιθετικά ούτε καταπιεστικά· γίνονται γέφυρες ειλικρινούς επικοινωνίας. Όταν λέμε στον άλλον πώς μας επηρεάζει η συμπεριφορά του και ποια είναι η ανάγκη μας, του δίνουμε την ευκαιρία να δει ξεκάθαρα τι επίπτωση έχει η στάση του στη σχέση μας. Αυτό δεν τον πιέζει, αλλά τον προσκαλεί να αναλάβει τη δική του ευθύνη και, εφόσον το επιλέξει, να κάνει αλλαγές που θα ενισχύσουν τη σχέση.

Έτσι, το όριο δεν είναι εμπόδιο, αλλά ένα σημείο αναφοράς που βοηθά και τους δύο να μένουν σε επαφή με τον ενήλικο εαυτό τους. Είναι ένας τρόπος να δημιουργηθεί χώρος ελευθερίας και ασφάλειας μέσα στη σχέση: ο καθένας ξέρει ποια είναι η ευθύνη του, ποια είναι τα όρια του άλλου και πώς μπορεί να κινηθεί με σεβασμό, ώστε η σύνδεση να παραμένει υγιής και αληθινή.

Παραδείγματα:

• «Όταν μου μιλάς με ειρωνεία, νιώθω πληγωμένος/η και απομακρύνομαι συναισθηματικά. Χρειάζομαι να επικοινωνούμε με σεβασμό. Αν συνεχιστεί, θα χρειαστώ να σταματήσω τη συζήτηση και να απομακρυνθώ για να προστατέψω τον εαυτό μου.»

• «Όταν αργείς πολύ και δεν με ενημερώνεις, νιώθω ανασφάλεια και θυμό. Χρειάζομαι να υπάρχει συνέπεια ή μια απλή ενημέρωση. Αν αυτό δεν αλλάξει, θα δυσκολευτώ να κρατήσω τη δέσμευσή μου σε αυτή τη σχέση.»

• «Όταν μπαίνεις στο δωμάτιό μου χωρίς να χτυπήσεις, νιώθω ότι δεν σέβεσαι τον προσωπικό μου χώρο. Χρειάζομαι ιδιωτικότητα. Αν συνεχιστεί, θα κλειδώνω την πόρτα μου.»

• «Όταν σχολιάζεις συνεχώς την εμφάνισή μου, νιώθω κριτική και πίεση. Χρειάζομαι να σταματήσει αυτό. Αν συνεχιστεί, θα περιορίσω τον χρόνο που περνάμε μαζί σε τέτοιες συζητήσεις.»

• «Όταν μου δίνεις νέες υποχρεώσεις την τελευταία στιγμή, νιώθω άγχος και αδικία. Χρειάζομαι να ενημερώνομαι νωρίτερα. Αν συνεχιστεί, θα χρειαστεί να αρνούμαι αυτά τα καθήκοντα.»

• «Όταν μιλάς με έντονο ύφος μπροστά σε συναδέλφους, νιώθω έλλειψη σεβασμού. Χρειάζομαι να επικοινωνούμε με ήρεμο τρόπο. Αν ξανασυμβεί, θα αποχωρήσω από τη συζήτηση και θα επανέλθω όταν το κλίμα είναι πιο ήρεμο.»

• «Όταν ακυρώνεις συνεχώς τα ραντεβού μας την τελευταία στιγμή, νιώθω ότι δεν με υπολογίζεις. Χρειάζομαι περισσότερη συνέπεια. Αν συνεχιστεί, θα κανονίζω λιγότερα πράγματα μαζί σου.»

• «Όταν μοιράζεσαι προσωπικά μου θέματα με άλλους, νιώθω προδοσία. Χρειάζομαι εμπιστοσύνη. Αν ξανασυμβεί, δεν θα μπορέσω να μοιράζομαι προσωπικά πράγματα μαζί σου.»

Σε όλα τα παραδείγματα, το μοτίβο είναι το ίδιο:

1. Περιγράφω τη συμπεριφορά (χωρίς χαρακτηρισμούς: «όταν φωνάζεις» αντί για «είσαι αγενής»).

2. Μιλάω για το πώς νιώθω («νιώθω ανασφάλεια», «νιώθω πληγωμένος/η»).

3. Δηλώνω την ανάγκη μου («χρειάζομαι σεβασμό», «χρειάζομαι ιδιωτικότητα»).

4. Ορίζω την πράξη που θα κάνω αν συνεχιστεί η συμπεριφορά («θα απομακρυνθώ», «θα περιορίσω την επαφή»).

Αγγελική Μπολουδάκη